Diyabet, tüm dünyada giderek artan bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkıyor. Günlük hayatın yoğun temposu, yanlış beslenme alışkanlıkları ve hareketsiz yaşam gibi faktörler diyabet riskini artırıyor. İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Beslenme ve Diyet Uzmanı Dyt. Selin Yavuz, Tip 1 ve Tip II diyabet hakkında önemli bilgiler paylaşırken, diyetisyenlerin de bu süreçteki rolünü anlattı.
Diyabet Nedir?
Diyabet, insülinin yeterli üretilememesi, etkisinin zayıf olması ya da her iki durumun bir arada bulunması nedeniyle vücutta kan şekeri dengesinin bozulduğu metabolik bir bozukluktur. Bu süreç, genetik yatkınlık, yaşam tarzı faktörleri, obezite ve çevresel etkenlerle birleşerek hastalığın gelişimini etkiler.
Tip 1 Diyabet
Genellikle ani ve hızla gelişir. Genellikle 30 yaşından önce başlar. Çocuklarda ve gençlerde görülür. Vücut, çok az insülin üretir ya da hiç insülin üretmez. İnsülin eksikliği nedeniyle kan şekeri yüksek seviyelerde kalır. Bu bireyler, kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutabilmek için yaşamları boyunca insülin almak zorundadırlar. Genetik yatkınlık önemli bir risk faktörüdür.
Tip 1 Diyabetin Belirtileri;
Tip I diyabetin semptomları hemen her zaman birdenbire ortaya çıkar:
- Aşırı susama
- Aşırı acıkma
- Ani kilo kaybı
- Sık idrar yapma
- Aşırı yorgunluk hissi
Tip II Diyabet
- Ailesinde diyabetli olanlarda,
- Beden Kitle İndeksi 25’teN büyük olanlarda,
- 4 kg’dan daha ağır bebek doğuran kadınlarda,
- Stres altında yaşayan kişilerde
diyabetin görülme riski daha yüksektir. Ayrıca pankreasın kronik iltihabı, pankreas tümörleri ve ameliyatları ile hipertiroidi, akromegali gibi bazı hormon hastalıkları Tip 2 diyabete yol açabilir.
Tip II Diyabetin Belirtileri
- Yorgunluk
- Sık sık enfeksiyon geçirmek
- Ciltteki kesiklerin veya yaraların çok yavaş iyileşmesi
- Sık idrar yapma
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma
- Açlık hissinin fazlalaşması ve çok yeme
- Ağız kuruluğu ve çok su içme
Tıp 2 Diyabette Risk Faktörleri
- 40'ın üzerinde olmak
- Şişmanlık
- Ailesel hastalık öyküsü
- Gebelik sırasında diyabet gelişimi
- 4,5 kg'dan daha ağır bebek doğurmak
- Bir hastalığın veya yaralanmanın stresini yaşamak
- Yüksek tansiyon
Gestasyonel Diyabet
Gestasyonel diyabet (GD), diyabeti olmayan ancak hamilelik sırasında diyabet gelişen kadınlarda görülen bir durumdur. Genellikle gebelik sonrasında düzelir ancak sonraki gebeliklerde yeniden ortaya çıkma riski bulunur.
Gestasyonel diyabetin %80'i, ilerleyen yıllarda tip 2 diyabete dönüşme eğilimindedir.
Gestasyonel diyabet geçiren kadınların, 16 yıl içinde diyabet geliştirme riski %30’ken, bu oran genel nüfus için sadece %10’dur. Hamilelik sırasında kilo artışı 20 kg'ı aşarsa, gestasyonel diyabet tanısı kesin olarak konulur.
Diyabetin Teşhisinde Kullanılan Testler
Kan şekeri ölçümü = Açlık Kan Şekeri > 126 mg / dl ise DM
Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) = Açlık Kan Şekeri 100-126 mg/dl. arasında olanlara yapılır.
İdrar Şekerinin Kontrolü
Keton Testi
Diyetisyenin Diyabetteki Rolü Nedir?
Diyetisyenler, diyabetin yönetiminde önemli bir rol oynar ve kişiye özel beslenme planları oluşturarak kan şekerinin dengelenmesine yardımcı olur.
Bireylerin beslenme ihtiyaçlarını değerlendirir, onlara uygun yemek planları sunar ve yaşam tarzı değişikliklerini benimsemelerine rehberlik eder.
Danışanı ile birlikte çalışarak diyet alışkanlıklarını iyileştirir, kilo kontrolünü destekler ve yeterli beslenmeyi sağlar. Bu süreç, karbonhidrat, yağ ve protein gibi makro besinlerin doğru miktarda ve zamanında tüketilmesiyle kan şekeri seviyelerinin düzenlenmesini hedefler.
Diyabetli bireylerin sağlıklı bir yaşam sürmelerine katkı sağlamak için beslenme düzeninin yanı sıra düzenli egzersiz yapmaları için de önerilerde bulunur.
Hangi Yiyecekler Tüketilmelidir?
Herhangi bir yiyeceği aşırı miktarda tüketmekten kaçının; sağlıklı beslenmenin temelinde denge vardır. Vücudunuzun ihtiyaç duyduğu besinleri doğru miktarda ve zamanında almak, hiperglisemi ve hipoglisemi risklerini azaltarak kan şekerini kontrol altında tutmaya yardımcı olur. Ayrıca, bu denge hem kısa vadede hem de uzun vadede olası komplikasyonların önlenmesine veya ertelenmesine katkı sağlar.
Yağsız süt, düşük yağ içeriğine sahip olsa da kalorisi yoktur. Diyet ürünleri şekersiz olabilir, ancak bunların içinde bulunan un, yağ ya da meyve şekeri gibi içerikler, kan şekeri ve yağ seviyelerinin kontrolü için ideal olmayabilir. Eğer porsiyonlarınızı düzgün bir şekilde kontrol edebiliyorsanız, sevdiğiniz pek çok farklı yiyeceği, dengeli bir şekilde tüketebilirsiniz.
Beslenme Tedavisinde Nelere Dikkat Edilmelidir?
Diyabetin beslenme tedavisinin amacı, diyabetli birey için yaşam boyu sürdürülebilir ve ideal bir beslenme planı oluşturmaktır. Bu planın hedefleri şunlardır:
- Kan şekerini normal seviyelerde tutmak
- Hiperglisemi (kan şekeri yüksekliği) ve hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü) gibi ani komplikasyonları önlemek
- İdeal vücut ağırlığını sağlamak ve bunu korumak
Tip 2 diyabetli bireyler için, beslenme tedavisinde dikkat edilmesi gerekenler ise şöyledir:
- Bireysel ihtiyaçlara uygun, yeterli miktarda ve doğru zamanlamayla beslenmek
- Kan şekeri kontrolünü sağlamak için kişiye uygun miktarda karbonhidrat içeren besinler tüketmek
- Besin çeşitliliğini artırmak
- Lif alımını artırarak posalı besinler tüketmek
- Basit şekerleri (örneğin; toz şeker, bal, tatlılar, meyve suyu gibi) yalnızca diyetisyen önerisi ve kontrolü altında tüketmek
